Dowód elektroniczny zdobyty z naruszeniem prawa – potajemne nagranie rozmowy telefonicznej – na gruncie postępowania cywilnego
W dzisiejszych czasach praktycznie każdy dysponuje i potrafi posługiwać się telefonem komórkowym, a to oznacza, że każdy z nas może dostarczyć dowód elektroniczny.
Telefon komórkowy/smartfon daje coraz większe możliwości, m.in. w zakresie nagrywania dźwięków z otoczenia (funkcja dyktafonu), czy też utrwalania przeprowadzanych rozmów. Stąd w praktyce spotykamy się z sytuacjami, kiedy klient, jako dowód w sprawie przedstawia rozmowę telefoniczną nagraną za pomocą swojego telefonu komórkowego. Często bez wiedzy swojego rozmówcy, będącego najczęściej przeciwnikiem w sprawie. Treść nagranej rozmowy, zdaniem osoby, która ją utrwaliła, potwierdza zasadność jej stanowiska i często poddaje w wątpliwość późniejsze twierdzenia przeciwnika, „ofiary” nagrania.
Jaki jest walor dowodowy takiego nagrania? Jak sytuacja prezentuje się pod reżimem kodeksu postępowania cywilnego? W jaki sposób należy przedstawić dowód przed sądem?
Przedmiotem dowodu w postępowaniu cywilnym są, zgodnie z art. 227 KPC, fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. W ustawie uregulowano poszczególne środki dowodowe, pozwalające ustalić te fakty. Są to: dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych, oględziny, przesłuchanie stron (zeznania) oraz inne środki dowodowe. Katalog ten ma charakter otwarty, bowiem sąd może dopuścić przeprowadzenie dowodu za pomocą innego, niewymienionego w ustawie, środka dowodowego (art. 309 KPC) .
Co do zasady nagranie dźwiękowe może stanowić dowód w sprawie cywilnej, co wynika bezpośrednio z brzmienia art. 308 § 1 KPC. Zgodnie z tym przepisem sąd może dopuścić dowód z taśm dźwiękowych i innych przyrządów utrwalających albo przenoszących dźwięki. W rozpatrywanym przypadku nagranie przybiera postać pliku dźwiękowego w określonym formacie zapisanego w pamięci telefonu, przez co możemy zaliczyć je do kategorii dowodów elektronicznych. W pierwszej kolejności rozpatrzeć należy, czy na dopuszczalność dowodu w postaci utrwalenia rozmowy telefonicznej bez wiedzy swojego rozmówcy wpływa sposób jego zdobycia. Może się bowiem okazać, iż nagrywając potajemnie rozmowę złamiemy prawa naszego rozmówcy, m.in. do ochrony życia prywatnego oraz tajemnicy rozmowy (komunikowania się), wynikające z Konstytucji (art. 47, art. 49) oraz z Kodeksu cywilnego (art. 23).
Czy to oznacza, że taki dowód elektroniczny nie może zostać przez sąd uwzględniony?
W kodeksie postępowania cywilnego nie znajdziemy żadnego przepisu, który nakazywałby sądowi pominięcie przy orzekaniu dowodów zdobytych z naruszeniem prawa lub zasad współżycia społecznego, które wskazują na fakty istotne dla sprawy i niebudzące wątpliwości. Co więcej, doszukać się można orzeczeń, w których dopuszczono korzystanie z „owoców zatrutego drzewa” . Niemałe poruszenie w doktrynie wywołał np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2003 roku (IV CKN 94/01), gdzie stwierdzono, iż nie ma powodów do całkowitej dyskwalifikacji dowodu z nagrań rozmów telefonicznych dokonywanych bez wiedzy jednego z rozmówców .
Z drugiej jednak strony, zakaz korzystania z dowodów uzyskanych w sposób sprzeczny z prawem, bądź zasadami współżycia społecznego można starać się wywieść z zasad zawartych w samej ustawie zasadniczej. Zakazu tego można doszukać się w zasadnie demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji), a także w zasadzie sprawiedliwego procesu (art. 45 Konstytucji). Również takie stanowisko podparte jest orzecznictwem. Jako przykład podać można wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 10 stycznia 2008 r. (I ACa 1057/07), w którym sąd uznał, iż podstępne nagranie prywatnej rozmowy godzi w konstytucyjną zasadę swobody i ochrony komunikowania się, a dowody uzyskane w sposób sprzeczny z prawem nie powinny być w postępowaniu cywilnym co do zasady dopuszczane.
W obu przywołanych orzeczeniach nie sformułowano bezwzględnego zakazu dopuszczenia bezprawnie zdobytych dowodów w toku postępowania cywilnego, natomiast wyraźnie wynika z nich, iż problem można rozstrzygnąć jedynie w ramach danego stanu faktycznego. W doktrynie zdania na ten temat zdają się być podzielone. Wydaje się jednak, iż sąd powinien dopuścić takie dowody, jeśli uzyskujący je działał w obronie swojego usprawiedliwionego interesu prywatnego, a interes ten przedstawia wartość wyższą niż ochrona prywatności i tajemnicy komunikowania się osoby, której dobra zostały naruszone.
Przyjmując, iż potajemne nagranie rozmowy telefonicznej za pomocą telefonu komórkowego w danej sprawie zostanie przez sąd dopuszczone jako dowód, należy zastanowić się w jaki sposób przedstawić go przed sądem. W jaki sposób należy zabezpieczyć taki dowód.
Istnieje kilka sposobów na przedstawienie dowodu elektronicznego w postaci zapisu dźwiękowego. Najbardziej oczywistym jest przekazanie do sądu samego nośnika takiego zapisu, czyli telefonu komórkowego. Może być to uzasadnione w większych sprawach, jednak w drobnych postępowaniach np. o zapłatę, można nie być zainteresowanym wyzbyciem się swojego telefonu na czas trwania postępowania.
W większości telefonów istnieje możliwość importowania zapisanych plików na inne nośniki, np. na dysk komputera, czy dalej na dysk CD/DVD. W przypadku tego rozwiązania narażamy się jednak na podważenie wiarygodności przedstawionego dowodu.
Najkorzystniejszym rozwiązaniem wydaje się zabezpieczenie dowodu przez specjalizującą się w tym instytucję. Profesjonalne zabezpieczenie zapisanych na telefonie komórkowych nagrań dźwiękowych, dokonane zgodnie z dobrymi praktykami zabezpieczania elektronicznych nośników informacji, daje największą pewność, że strona przeciwna nie będzie w stanie podważyć wiarygodności dowodu, a będzie mogła polemizować jedynie z jego treścią. W dokumentach z zabezpieczenia znajdą się wszelkie niezbędne informacje, m.in. o dacie i godzinie przeprowadzonej rozmowy, numerze telefonu rozmówcy etc.
W artykule nie poruszono kwestii związanych z ewentualnymi roszczeniami osoby potajemnie nagranej za naruszenie jej dóbr osobistych. Pominięto również kwestię związaną z konsekwencją nagrania głosu rozmówcy na gruncie ustawy o ochronie danych osobowych. Są to niezwykle interesujące tematy, którym warto poświęcić osobny artykuł.
Przeczytaj artykuł dot. analizy głosu/mowy i automatycznej transkrypcji słowa mówionego.